Ogłoszenie Laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 2008r |
Zasady przyznawania Nagrody
Wolą Alfreda Nobla było, aby nagroda trafiła w ręce osoby, która stworzy najbardziej wyróżniające się dzieło w kierunku idealistycznym.
Pierwotny wymóg, zakładający, że rozpatrywane będą dzieła powstałe w
roku poprzedzającym przyznanie nagrody został złagodzony do
stwierdzenia, że starsze prace mogą być rozpatrywane, jeśli ich znaczenie zostało docenione dopiero niedawno.
Jako organ przyznający nagrodę Nobel wskazał Akademię Szwedzką. Została ona założona na wzór Akademii Francuskiej przez króla Gustawa III w 1786. Akademia składa się z 18 członków, znanych jako De Aderton
(„Osiemnastu”). W jej skład wchodzą szwedzcy pisarze, poeci, filolodzy i
historycy. Nad wyborem laureata pracuje Komitet Noblowski, składający
się z czterech lub pięciu osób, wybrany spośród członków Akademii na
okres trzech lat.
Prawo do nominacji mają członkowie Akademii Szwedzkiej oraz innych
akademii i instytucji o podobnym charakterze. Prawo to otrzymali także
uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii,
poprzedni laureaci Nagrody, oraz przewodniczący stowarzyszeń
odpowiedzialnych za twórczość literacką w danym kraju. Nominacje są
tajne przez 50 lat, co oznacza że wszelkie nazwiska potencjalnych
kandydatów podawane przed i po ogłoszeniu nagrody są jedynie
spekulacjami.
Cykl pracy
Cykl pracy nad przyznawaniem nagrody wygląda następująco:
- Wrzesień: członkowie Komitetu Noblowskiego wysyłają około 600-700 tajnych formularzy do osób uprawnionych do nominacji. Nominacje muszą być zgłaszane do 31 stycznia następnego roku.
- Luty: Komitet tworzy listę i przekazuje Akademii do zatwierdzenia.
- Kwiecień: Komitet wybiera 15-20 nazwisk kandydatów wstępnych do rozpatrzenia przez Akademię.
- Maj: Komitet zawęża listę do 5 finalistów do rozpatrzenia przez Akademię.
- Czerwiec-Sierpień: Członkowie Akademii zapoznają się z twórczością kandydatów.
- Wrzesień: Dyskusja nad twórczością kandydatów.
- Październik: Wybór laureata.
- Grudzień: 10 grudnia w Sztokholmie odbywa się uroczysta Ceremonia Wręczenia Nagrody Nobla.
Głosowanie
Głosowanie, w którym biorą udział członkowie Akademii, odbywa się w
październiku. Dokładny termin jest ustalony i podany odpowiednio
wcześniej do wiadomości. Każda osoba uprawniona do głosowania daje
sekretarzowi karteczkę z nazwiskiem kandydata. Obowiązuje bezwzględna
większość głosów. W przypadku niewyłonienia zwycięzcy, głosowanie jest
powtarzane.
Historia przyznawania nagrody
Pierwszym laureatem literackiej nagrody Nobla został Sully Prudhomme. Otrzymał on wówczas 150 782 koron szwedzkich (SEK). Obecnie kwota ta wynosi 10 milionów SEK.
Nagrody nie przyznano 7 razy: w latach 1914, 1918, 1935, 1940-1943.
Czterokrotnie przyznano ją podwójnie: w latach 1904, 1917, 1966 i 1974.
Dwóch pisarzy nie przyjęło nagrody: Jean Paul Sartre i Borys Pasternak (któremu zakazały władze radzieckie).
Jedyny raz nagrodę przyznano pośmiertnie – w 1931 otrzymał ją Erik Axel Karlfeldt,
członek Akademii pełniący przez 20 lat funkcję jej sekretarza. Był on
dwukrotnie nominowany, lecz nie godził się na przyznanie jej samemu
sobie. (za Wikipedia.org)
1901 | Sully Prudhomme | Francja | francuski | za „wybitne osiągnięcia literackie, a zwłaszcza za idealizm, doskonałość artystyczną oraz niezwykłe połączenie duchowości i intelektu” | |
1902 | Theodor Mommsen | Niemcy | niemiecki | „jeden z największych pisarzy historycznych” | |
1903 | Bjørnstjerne Bjørnson | Norwegia | norweski | za „szlachetnie podniosłą i różnorodną poezję, która zawsze wyróżniała się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha”, a także za „talent epicki i dramatyczny” | |
1904 | Frédéric Mistral | Francja | oksytański | za „świeżość i oryginalność utworów poetyckich, oddających prawdziwie ducha narodu” | |
José Echegaray y Eizaguirre | Hiszpania | hiszpański | za „liczne zasługi dla odrodzenia tradycji hiszpańskiego dramatu” | ||
1905 | Henryk Sienkiewicz | Polska | polski | za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu” | |
1906 | Giosuè Carducci | Włochy | włoski | „nie tylko za głęboką wiedzę i krytyczny umysł, ale przede wszystkim za twórczą energię, świeżość stylu i siłę liryczną, tak charakterystyczną dla jego poetyckich arcydzieł” | |
1907 | Rudyard Kipling | Wielka Brytania | angielski | za „zmysł obserwacyjny, dojrzałość idei i wybitny talent prozatorski” | |
1908 | Rudolf Eucken | Niemcy | niemiecki | za „poszukiwanie prawdy, przenikającą wszystko siłę myśli, szeroki horyzont, bystrość i sugestywność, z którymi bronił on i rozwijał filozofię idealistyczną” | |
1909 | Selma Lagerlöf | Szwecja | szwedzki | „w hołdzie wielkiemu idealizmowi, błyskotliwej wyobraźni i duchowej przenikliwości, które wyróżniają jej utwory” | |
1910 | Paul Heyse | Niemcy | niemiecki | za „artyzm i idealizm, które demonstrował na przestrzeni całej swojej długiej i płodnej twórczo drogi jako poeta liryczny, dramaturg, powieściopisarz i autor znanych na całym świecie nowel” | |
1911 | Maurice Maeterlinck | Belgia | francuski | za „wielostronną działalność literacką, a w szczególności za utwory dramatyczne, wyróżniające się bogactwem wyobraźni i poetycką fantazją” | |
1912 | Gerhart Hauptmann | Niemcy | niemiecki | „przede wszystkim w uznaniu jego płodnej, różnorodnej i wybitnej działalności w dziedzinie sztuki dramatycznej” | |
1913 | Rabindranath Tagore | Indie | bengalski | za „pełne głębokiego uczucia, oryginalne i przepiękne wiersze, w których z wyjątkowym mistrzostwem wyraziło się jego myślenie poetyckie, będące, według jego własnych słów, częścią literatury Zachodu” | |
1914 | nagrody nie przyznano | ||||
1915 | Romain Rolland | Francja | francuski | za „wielki idealizm utworów literackich, za współczucie i za umiłowanie prawdy, z którą opisuje on różne charaktery ludzkie” | |
1916 | Verner von Heidenstam | Szwecja | szwedzki | „najbardziej widoczny przedstawiciel nowej ery w literaturze światowej” | |
1917 | Karl Adolph Gjellerup | Dania | duński | za „różnorodną twórczość poetycką i wzniosłe ideały” | |
Henrik Pontoppidan | Dania | duński | za „prawdziwe opisanie życia współczesnego Danii” | ||
1918 | nagrody nie przyznano | ||||
1919 | Carl Spitteler | Szwajcaria | niemiecki | za niezrównany epos „Wiosna olimpijska” | |
1920 | Knut Hamsun | Norwegia | norweski | za powieść „Błogosławieństwo ziemi” | |
1921 | Anatole France | Francja | francuski | za „błyskotliwe osiągnięcia literackie wyróżniające się wykwintnością stylu, głębokim humanizmem i prawdziwie galijskim temperamentem” | |
1922 | Jacinto Benavente | Hiszpania | hiszpański | za „błyskotliwe mistrzostwo, z jakim kontynuuje tradycje hiszpańskiego dramatu” | |
1923 | William Butler Yeats | Irlandia | angielski | za „uduchowioną twórczość poetycką, oddającą w najwyższej formie artystycznego ducha narodowego” | |
1924 | Władysław Reymont | Polska | polski | za wybitny epos narodowy, powieść „Chłopi” | |
1925 | George Bernard Shaw | Irlandia | angielski | „za twórczość naznaczoną idealizmem i humanizmem, za przenikliwą satyrę, która często łączy się z wyjątkowym pięknem poetyckim” | |
1926 | Grazia Deledda | Włochy | włoski | za „poetyckie dzieła, w których z jaskrawą plastycznością opisuje życie jej ojczystej wyspy, a także za głębię w podejściu do ludzkich problemów w całości” | |
1927 | Henri Bergson | Francja | francuski | jako „znak uznania dla jego jaskrawych i podtrzymujących wiarę w życie idei, a także dla wyjątkowego mistrzostwa, z jakim te idee były wcielane” | |
1928 | Sigrid Undset | Norwegia | norweski | za „niezapomniany opis skandynawskiego średniowiecza” | |
1929 | Thomas Mann | Niemcy | niemiecki | „przede wszystkim za wielką powieść „Buddenbrookowie”, która stała się klasyką współczesnej literatury, i której popularność nieustannie rośnie” | |
1930 | Sinclair Lewis | USA | angielski | za „szlachetnie podniosłą i różnorodną poezję, która zawsze wyróżniała się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha” | |
1931 | Erik Axel Karlfeldt | Szwecja | szwedzki | za „wybitne osiągnięcia literackie, w szczególności za idealizm, doskonałość artystyczną, a także niezwykłe połączenie duchowości i talentu, o czym świadczą jego książki” | |
1932 | John Galsworthy | Wielka Brytania | angielski | za „wielką sztukę prozatorską której szczytem jest „Saga rodu F’orsyte’ów” | |
1933 | Iwan Bunin | Rosja | rosyjski | za „surowe mistrzostwo, z którym rozwija on tradycje klasycznej literatury rosyjskiej” | |
1934 | Luigi Pirandello | Włochy | włoski | za „twórczą śmiałość i wynalazczość w odrodzeniu sztuki dramaturgicznej i scenicznej” | |
1935 | nagrody nie przyznano | ||||
1936 | Eugene O'Neill | USA | angielski | za „prawdziwość i głębię utworów dramatycznych, traktujących w nowy sposób gatunek tragedii” | |
1937 | Roger Martin du Gard | Francja | francuski | za „siłę artystyczną i prawdę w przedstawieniu człowieka, a także najbardziej odczuwalnych problemów współczesnego życia” | |
1938 | Pearl Buck | USA | angielski | za „wspaniały epicki opis życia chińskich chłopów i za biograficzne arcydzieła” | |
1939 | Frans Sillanpää | Finlandia | fiński | za „głębokie przeniknięcie w życie fińskich chłopów i wyborne opisanie ich obyczajów w więzi z przyrodą” | |
1940 | nagrody nie przyznano | ||||
1941 | nagrody nie przyznano | ||||
1942 | nagrody nie przyznano | ||||
1943 | nagrody nie przyznano | ||||
1944 | Johannes Jensen | Dania | duński | za „rzadko spotykaną siłę i bogactwo poetyckiej wyobraźni połączone z duchowym umiłowaniem nauki i odrębnością stylu twórczego” | |
1945 | Gabriela Mistral | Chile | hiszpański | za „poezję prawdziwego uczucia, czyniącą jej imię symbolem idealistycznych dażeń dla całej Ameryki Łacińskiej” | |
1946 | Hermann Hesse | Niemcy (od 1923 obywatel Szwajcarii) | niemiecki | za „szlachetnie podniosłą i różnorodną poezję, która zawsze wyróżniała się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha” | |
1947 | André Gide | Francja | francuski | za „głębokie i znakomite artystycznie utwory, w których ludzkie problemy przedstawione są z nieustraszonym umiłowaniem prawdy i głęboką przenikliwością psychologiczną” | |
1948 | T. S. Eliot | USA (od 1927 poddany brytyjski) | angielski | za „wydatny wkład nowatorski we współczesną poezję” | |
1949 | William Faulkner | USA | angielski | za „znaczny i unikatowy z artystycznego punktu widzenia wkład w rozwój współczesnej powieści amerykańskiej” | |
1950 | Bertrand Russell | Wielka Brytania | angielski | „jednym z najbłyskotliwszych przedstawicieli racjonalizmu i humanizmu, nieustraszonym bojownikiem o wolność słowa i wolność myśli na Zachodzie” | |
1951 | Pär Lagerkvist | Szwecja | szwedzki | za „siłę artystyczną i absolutną niezależność sądów pisarza, który próbował w swej twórczości odnaleźć odpowiedzi na wieczne pytania stojące przed ludzkością” | |
1952 | François Mauriac | Francja | francuski | za „głęboką przejrzystość duchową i siłę artystyczną, którą ukazuje w swoich powieściach dramat ludzkiego życia” | |
1953 | Winston Churchill | Wielka Brytania | angielski | za „wielkie mistrzostwo utworów o charakterze historycznym i biograficznym, a także błyskotliwą sztukę oratorską, z pomocą której bronił najwyższych ludzkich wartości” | |
1954 | Ernest Hemingway | USA | angielski | za utwór „Stary człowiek i morze” | |
1955 | Halldór Laxness | Islandia | islandzki | za „wyrazistą siłę epicką, która odrodziła wielką sztukę prozatorską Islandii” | |
1956 | Juan Ramón Jiménez | Hiszpania | hiszpański | za „poezję liryczną, wzór wielkiego ducha i czystości artystycznej w hiszpańskiej poezji” | |
1957 | Albert Camus | Francja | francuski | za „ogromny wkład w literaturę, ukazującą znaczenie ludzkiego sumienia” | |
1958 | Borys Pasternak | ZSRR | rosyjski | za „znaczące osiągnięcia we współczesnej poezji lirycznej, a także za kontynuowanie tradycji wielkiej prozy epickiej” | |
1959 | Salvatore Quasimodo | Włochy | włoski | za „poezję liryczną, która z klasyczną żywiołowością wyraża tragiczne doświadczenie naszych czasów” | |
1960 | Saint-John Perse | Francja | francuski | za „wzniosłość i obrazowość”, które „odzwierciedlają uwarunkowania naszych czasów” | |
1961 | Ivo Andrić | Jugosławia | serbsko-chorwacki | za „siłę daru epickiego, pozwalającą w całej pełni odsłonić ludzkie losy i problemy związane z historią jego kraju” | |
1962 | John Steinbeck | USA | angielski | za „realistyczny i poetycki dar, połączony z subtelnym humorem i ostrym widzeniem spraw socjalnych” | |
1963 | Jorgos Seferis | Grecja | grecki | za „wybitne utwory liryczne, oddające pokłon światu starożytnych Hellenów” | |
1964 | Jean-Paul Sartre | Francja | francuski | za „bogatą w idee, przesiąkniętą duchem wolności i poszukiwaniami prawdy twórczość, mającą ogromny wpływ na nasze czasy” | |
1965 | Michaił Szołochow | ZSRR | rosyjski | za „siłę artystyczną i prawdziwość epopei o dońskim kozactwie w przełomowych dla Rosji czasach” | |
1966 | Samuel Agnon | Izrael | hebrajski | za „głęboko oryginalną sztukę prozatorską, przenikniętą żydowskimi motywami ludowymi” | |
Nelly Sachs | Niemcy (od 1952 obywatelka Szwecji) | niemiecki | za „wybitne utwory liryczne i dramatyczne, analizujące los narodu żydowskiego” | ||
1967 | Miguel Ángel Asturias | Gwatemala | hiszpański | za „wybitne osiągnięcia twórcze, u podłoża których leży zainteresowanie obyczajami i tradycją Indian Ameryki Łacińskiej” | |
1968 | Yasunari Kawabata | Japonia | japoński | za „mistrzostwo pisarskie, które oddaje istotę japońskiej świadomości” | |
1969 | Samuel Beckett | Irlandia | angielski/francuski | za to, że „w nowych dla dramatu i prozy formach ukazuje wzniosłość człowieka w jego skrajnym opuszczeniu” | |
1970 | Aleksander Sołżenicyn | ZSRR | rosyjski | za „siłę moralną, zaczerpniętą z tradycji wielkiej literatury rosyjskiej” | |
1971 | Pablo Neruda | Chile | hiszpański | za „poezję, która z nadzwyczajną siłą wyrażała los całego kontynentu” | |
1972 | Heinrich Böll | Niemcy Zachodnie | niemiecki | za „twórczość, w której szeroki ogląd rzeczywistości łączy się z wielką sztuką tworzenia charakterów, twórczość, która stała się ważnym wkładem w odrodzenie niemieckiej literatury” | |
1973 | Patrick White | Australia | angielski | za „epickie i psychologiczne mistrzostwo, dzięki któremu odkryty został nowy literacki kontynent” | |
1974 | Eyvind Johnson | Szwecja | szwedzki | za „sztukę powieściową, przeglądającą się w czasie i przestrzeni i służącą wolności” | |
Harry Martinson | Szwecja | szwedzki | za „twórczość, w której jest wszystko – od kropli rosy po kosmos” | ||
1975 | Eugenio Montale | Włochy | włoski | za „”znaczące osiągnięcia w poezji, która odznaczała się przenikliwością oraz wyrażaniem zupełnie pozbawionych iluzji poglądów na życie” | |
1976 | Saul Bellow | Kanada (od 1941 obywatel USA) | angielski | za „humanizm i subtelną analizę współczesnej kultury, łączące się w jego twórczości” | |
1977 | Vicente Aleixandre | Hiszpania | hiszpański | za „wybijającą się twórczość poetycką, która odzwierciedla sytuację człowieka w kosmosie i we współczesnym społeczeństwie i stanowi świadectwo odrodzenia hiszpańskiej poezji w okresie międzywojennym” | |
1978 | Isaac Bashevis Singer | Polska (od 1943 obywatel USA) | jidysz | za „pełną uczucia sztukę prozatorską która wyrastając z polsko-żydowskich tradycji kulturowych porusza jednocześnie odwieczne problemy” | |
1979 | Odyseas Elitis | Grecja | grecki | za „twórczość poetycką, która w nurcie greckiej tradycji z odczuwalną siłą i intelektualną precyzją maluje walkę człowieka o wolność i niezależność” | |
1980 | Czesław Miłosz | Polska (od 1970 obywatel USA) | polski | za całokształt twórczości | |
1981 | Elias Canetti | Bułgaria (od 1952 obywatel Wielkiej Brytanii) | niemiecki | za „utwory, odznaczające się światopoglądowym bogactwem i siłą artystyczną” | |
1982 | Gabriel García Márquez | Kolumbia | hiszpański | za „powieści i opowiadania, w których fantazja i realizm łączą się w złożony świat poezji, odzwierciedlającej życie i konflikty całego kontynentu” | |
1983 | William Golding | Wielka Brytania | angielski | za „powieści, które dopomagają zrozumieć warunki funkcjonawania człowieka we współczesnym świecie” | |
1984 | Jaroslav Seifert | Czechosłowacja | czeski | za „przenikniętą zmysłowością, otwartością i bogactwem kreatywnej fantazji, która daje obraz ludzkiej niezłomności i wielostronności” | |
1985 | Claude Simon | Francja | francuski | za „połączenie w swej twórczości porządków: poetyckiego i malarskiego”, a także za „głębokie zrozumienie roli czasów w przedstawieniu człowieka” | |
1986 | Wole Soyinka | Nigeria | angielski | Otrzymał ją jako ten, który „w szerokiej perspektywie kulturowej i z poetyckim kolorytem kształtuje dramat istnienia” | |
1987 | Josif Brodski | ZSRR (od 1977 obywatel USA) | rosyjski/angielski | za „uniwersalne wartości całokształtu twórczości literackiej, odznaczające się jasnością myśli i poetycką siłą” | |
1988 | Nadżib Mahfuz | Egipt | arabski | za trylogię „kairską” | |
1989 | Camilo José Cela | Hiszpania | hiszpański | za „bogatą i mocną prozę, która z powściągliwym współczuciem ukazuje bezbronne istnienie człowieka” | |
1990 | Octavio Paz | Meksyk | hiszpański | za „namiętne pisarstwo z szerokimi horyzontami, cechującymi się inteligencją emocjonalną i humanistyczną uczciwością” | |
1991 | Nadine Gordimer | RPA | angielski | Otrzymała ją jako ta, która „przez swą wspaniałą epikę stała sie wielkim dobrodziejstwem dla ludzkości” | |
1992 | Derek Walcott | Saint Lucia | angielski | ||
1993 | Toni Morrison | USA | angielski | Otrzymała ją za to, że „w powieściach charakteryzujących się siłą wizji literackiej i poetyckich wartości, przedstawia najważniejsze problemy amerykańskiej rzeczywistości” | |
1994 | Kenzaburō Ōe | Japonia | japoński | za „siłę i poezję w tworzeniu wyimaginowanego świata, w którym życie i mit składają się na poruszający obraz sytuacji człowieka we współczesnym świecie” | |
1995 | Seamus Heaney | Irlandia | angielski | za „dzieła o lirycznej piękności i etycznej głębi, które chwalą cuda dnia codziennego i żywą przeszłość” | |
1996 | Wisława Szymborska | Polska | polski | za „poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości” | |
1997 | Dario Fo | Włochy | włoski | Otrzymał ją jako ten, który rywalizuje z błaznami średniowiecznymi w krytykowaniu władzy oraz popieraniu godności uciskanych | |
1998 | José Saramago | Portugalia | portugalski | za dzieło, które „przypowieściami, podtrzymywanymi przez wyobraźnię, współczucie i ironię, stale umożliwia nam pojmowanie iluzorycznej rzeczywistości” | |
1999 | Günter Grass | Niemcy | niemiecki | Otrzymał ją jako ten, którego „swawolne czarne bajeczki portretują zapomnianą twarz historii” | |
2000 | Gao Xingjian | Chiny (od 1998 obywatel Francji) | chiński | Członkowie szwedzkiej akademii najbardziej docenili książkę „Góra duszy” | |
2001 | V. S. Naipaul | Trynidad i Tobago, Wielka Brytania | angielski | jest uważany za „spadkobiercę Conrada, który maluje zmierzch imperiów z perspektywy moralisty” | |
2002 | Imre Kertész | Węgry | węgierski | za „powieści, które przeciwstawiają osobiste doświadczenie jednostki wobec brutalnej bezstronności historii” | |
2003 | John M.Coetzee | RPA (od 2006 obywatel Australii) | angielski | książki laureata odznaczają się „analityczną błyskotliwością i wymownymi dialogami” | |
2004 | Elfriede Jelinek | Austria | niemiecki | za „demaskowanie absurdalności stereotypów społecznych w powieściach i dramatach” | |
2005 | Harold Pinter | Wielka Brytania | angielski | za „odkrywanie przepaści pod codzienną gadaniną i wymuszanie wejścia do zamkniętych przestrzeni ucisku” | |
2006 | Orhan Pamuk | Turcja | turecki | nagrodzono pisarza, który „w poszukiwaniu melancholijnej duszy swojego rodzinnego miasta odkrył nowe symbole zderzenia i przenikania się kultur” | |
2007 | Doris Lessing | Wielka Brytania | angielski | „jej epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń. Przedstawia je z pewnym dystansem, sceptycyzmem, ale też z ogniem i wizjonerską siłą” | |
2008 | Jean-Marie Gustave Le Clézio | Francja i Mauritius | francuski | za „nowe odkrycia, poetycką przygodę i sensualną ekstazę, badanie człowieczeństwa ponad i poza granicami cywilizacji” | |
2009 | Herta Müller | Niemcy | niemiecki | jako ta, „która łącząc intensywność poezji i szczerość prozy przedstawia świat wykorzenionych” | |
2010 | Mario Vargas Llosa | Peru (od 1993 obywatel Hiszpanii) | hiszpański | za „odwzorowanie struktur władzy i stanowcze obrazy indywidualnego oporu, buntu i porażki” | |
2011 | Tomas Tranströmer | Szwecja | szwedzki | za „zwięzłe, przejrzyste obrazy, które dają nam świeży dostęp do rzeczywistości” | |
2012 | Mo Yan | Chiny | chiński | jako ten, „który z halucynacyjnym realizmem łączy opowieści ludowe, historię i współczesność” |
Hmmm, z tego wynika, że komitet najpierw wyłania finalistów, a potem zapoznaje się z ich twórczością, wiem, że to konieczne, ale trochę przykre.
OdpowiedzUsuń